Ως μαθησιακή δυσκολία δεν ορίζεται φυσικά μόνον η λέξη μόδα του καιρού μας η «δυσλεξία». Μαθησιακές δυσκολίες μπορούν να εντοπιστούν από μία αναπτυξιακή διαταραχή, από αδυναμίες συγκέντρωσης της προσοχής, από κάποια ήπια νοητική οριακότητα, από απλή δυσκολία στην αρίθμηση, την ορθογραφία, την ανάγνωση, τη γραφή κλπ.
 
Παρακάτω αναφέρονται τα είδη των μαθησιακών δυσκολιών και η περιγραφή τους:
• Δυσλεξία - δυσκολία που πηγάζει από προβλήματα εκφραστικού και αντιληπτικού λόγου. Το δυσλεκτικό άτομο έχει δυσκολίες να αναγνωρίσει συλλαβές, λέξεις, προτάσεις ή παραγράφους.
• Δυσαριθμησία ή δυσκαλκιουλία – μαθηματική δυσκολία η οποία εμποδίζει την ικανότητα του ατόμου να λύνει μαθηματικά προβλήματα ή να εμπεδώνει μαθηματικές έννοιες.
• Δυσγραφία – δυσκολία της γραφής εξαιτίας της οποίας το άτομο δυσκολεύεται να σχηματίσει γράμματα ή να γράψει σε προκαθορισμένο χώρο.
• Οπτικοακουστικές δυσκολίες επεξεργασίας – αισθητηριακή δυσκολία κατά την οποία το άτομο δυσκολεύεται να αποκωδικοποιήσει τη γλώσσα παρόλο που έχει φυσιολογική όραση και ακοή.

Άλλες καταστάσεις που προκαλούν Μαθησιακές δυσκολίες:
• Ελλειμματική Προσοχή (Attention Deficit Disorder ADD) – δυσκολία που σχετίζεται με την ποιότητα και τη διάρκεια της προσοχής, συνυπάρχει συχνά με υπερκινητικότητα και προκαλεί μαθησιακές δυσκολίες παρόμοιες με αυτές των άλλων μαθησιακών δυσκολιών αλλά μπορεί και να συνυπάρχει με αυτές.
• Υπερκινητικότητα –δυσκολία του ατόμου να μείνει ακίνητο, ακόμα και αν κάθεται μπορεί να κουνά επίμονα τα μέλη του σώματος του ή τα μάτια.
• Βαρηκοΐα – κυρίως η νευροαισθητηριακού τύπου , αλλά σε μικρότερο βαθμό και η μέση ωτίτιδα. Το άτομο έχει μειωμένη ή απούσα την ικανότητα να προσλάβει ακουστικά ερεθίσματα με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζει δυσκολίες απόκτησης λόγου προφορικού ή γραπτού.
• Προβλήματα όρασης – το άτομο έχει μειωμένη ή απούσα την δυνατότητα να προσλάβει οπτικά ερεθίσματα με συνέπεια τη δυσκολία να κατακτήσει κυρίως τον γραπτό λόγο, αλλά και στην χρήση αφηρημένων εννοιών όπως για παράδειγμα τα επίθετα.
• Φυσικές αναπηρίες -το άτομο έχει δυσκολίες κυρίως στον γραπτό λόγο, λόγω της αδυναμίας του να χειριστεί τα παραδοσιακά εργαλεία γραφής. Μπορεί να υπάρχουν και δυσκολίες άρθρωσης και συνεπώς ο λόγος του (προφορικός αλλά και στην ανάγνωση) να μην είναι εύκολα κατανοητός.
• Νοητική καθυστέρηση – το άτομο έχει δυσκολία στο να μαθαίνει να θυμάται και να χρησιμοποιεί έννοιες και υπάρχουν πολλά προβλήματα τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο.
• Ψυχοσυναισθηματικά προβλήματα – αυτά μπορεί να είναι διάφορα και επιφέρουν δυσκολίες στην επικοινωνία, στην εκφραστική όσο και γραπτή ικανότητα του ατόμου.
 
 Ενδείξεις εμφάνισης Μαθησιακών δυσκολιών στην προσχολική ηλικία:
• Δυσκολίες συγκέντρωσης προσοχής: Το παιδί αφαιρείται συχνά κατά την εργασία του, μπορεί να είναι υπερκινητικό ή νευρικό στο κάθισμά του.
• Δυσκολία στην εγρήγορση: Δυσκολίες στο ξεκίνημα δραστηριότητας ή στον ρυθμό εκτέλεσης της εργασίας πχ αργός ρυθμός.
• Δυσκολίες στο ψυχοσυναισθηματικό του προφίλ: Ορίζεται και ως «διαταραχή συμπεριφοράς» και περιλαμβάνει την επιθετικότητα / δειλία, κυκλοθυμίες, κοινωνική αδεξιότητα, εμμονές κλπ.
• Αδεξιότητα στην κίνηση: Εμφανής δυσκολία να συμμετάσχει στο δυαδικό ή ομαδικό κινητικό παιχνίδι.
• Δυσκολίες στην προσωπική του ζωή: Δυσκολίες στην διευθέτηση των προσωπικών του πραγμάτων και τις δραστηριότητες αυτουπηρέτησης στο σπίτι.
• Γραφοκινητικές δυσκολίες στη λεπτή κινητικότητα: Περιλαμβάνει κακό κράτημα του μολυβιού, δυσκολίες στο βάψιμο και την ζωγραφική με βάση τους μέσους όρους, δυσκολίες στην χρήση ψαλιδιού και εργαλείων, καθώς και στις υπόλοιπες λεπτές δεξιότητες.
• Δυσκολία της μέσης γραμμής: Δυσκολία δηλαδή ακολουθίας γραμμής από τα αριστερά προς τα δεξιά χωρίς να σταματήσει.
• Αριστοχειρία: Η αριστεροχειρία, με βάση Ελληνικές και διεθνείς επιστημονικές έρευνες, πάρα πολύ συχνά σχετίζεται άμεσα με εμφάνιση μαθησιακών δυσκολιών στο Δημοτικό.
• Δυσκολίες στην κατευθυντικότητα, την αναγνώριση αριστερού-δεξιού, στο λύσιμο λαβυρίνθων κλπ.
• Δυσκολίες στη λεκτική επικοινωνία: Δεν μιλά καθαρά (δυσλαλία), κάνει αντιστροφές συλλαβών (πχ «ντοτάμα» αντί «ντομάτα»), συντακτικά λάθη στον λόγο του, φτωχές προτάσεις, τραυλισμός κλπ.
• Δυσκολίες στη μνήμη: Δυσκολίες τόσο στην οπτική όσο και στην ακουστική βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη μνήμη.
• Δυσκολίες ταυτίσεων-διαφοροποιήσεων: Δυσκολίες αναγνώρισης του ίδιου ή διαφορετικού ανάμεσα σε σχήματα-εικόνες.
• Δυσκολίες στην αντίληψη ποσοτήτων: Δυσκολίες σε ποσοτικές έννοιες όπως «περισσότερα»-«λιγότερα», δυσκολίες στην 1-1 αρίθμηση κλπ.
 
Όπως είναι γνωστό η εκπαίδευση λειτουργεί με βάση τον κώδικα της γλώσσας. Έτσι επιμέρους αδυναμίες στο λόγο έχουν αντίκτυπο στην σχολική επίδοση και στην εμφάνιση μαθησιακών δυσκολιών:
• Φωνολογική ανάπτυξη μικρή > πιθανά προβλήματα στην ορθογραφία
• Περιορισμένο λεξιλόγιο > φτωχή έκφραση, προβλήματα με την ορολογία των μαθηματικών.
• Ασυνταξία > φτωχή έκφραση, προβλήματα στο σκέφτομαι και γράφω
• Περιορισμένη αντίληψη λόγου > αδυναμία να κατανοήσει εντολές, να μάθει νέες έννοιες
• Πραγματική δυσκολία > δεν γνωρίζει πότε πρέπει να μιλήσει πως να ρωτήσει ή να απαντήσει, μιλάει άκαιρα ή άσκοπα
• Ενδείξεις Μαθησιακών δυσκολιών στη σχολική ηλικία
• Έλλειψη της αίσθησης των ήχων σε λέξεις
• Έλλειψη αίσθησης της σωστής σειράς των ήχων
• Έλλειψη ρυθμού
• Αδυναμία στο να βρεθούν ομοιοκαταληξίες και να τοποθετηθούν στη σειρά οι συλλαβές.
• Δυσκολία αποκωδικοποίησης λέξεων, αποκωδικοποίηση μεμονωμένης λέξης.
• Δυσκολία στο να κωδικοποιηθούν λέξεις (ορθογραφία)
• Κακή σειρά αριθμών 21 αντί για 12, κακή σειρά γραμμάτων στις λέξεις Γιώγρος αντί για Γιώργος, λάθος επιλογή μάστα αντί για πάστα, ελλείψεις όπως γαγά αντί για γιαγιά.
• Προβλήματα κατανόησης κειμένου.
• Δυσκολία να εκφρασθούν σκέψεις σε γραπτό λόγο.
• Ασαφής και μη ολοκληρωμένη απόδοση γλώσσας που έχει ακουσθεί.
• Δυσκολία να εκφρασθούν σκέψεις προφορικά.
• Αποπροσανατολισμός όταν δίνονται οδηγίες κατεύθυνσης στο χώρο ή στο χρόνο. (δεξί αριστερό, πάνω κάτω, νωρίς αργά, χθες αύριο)
• Δυσκολίες πλευρίωσης.
• Παρόμοια προβλήματα σε συγγενικά πρόσωπα.
• Δυσκολίες γραφής.
• Δυσκολία στα μαθηματικά, στην ορολογία ή στις οδηγίες ή στη σωστή ακολουθία της μαθηματικής σκέψης και πράξης.
 
Αντιμετώπιση:
• Έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων
• Συλλογή πληροφοριών σχετικά με τη μαθησιακή πορεία του παιδιού από τον καθένα που ασχολείται μαζί του.
• Πολύπλευρη διάγνωση του προβλήματος από ομάδα ειδικών και με συγκεκριμένα τεστ για κάθε περίπτωση
• Ομαδική δουλειά και συνεργασία ανάμεσα σε γονείς, γιατρούς, θεραπευτές, και εκπαιδευτικούς
• Τροποποίηση του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος και του τρόπου διδασκαλίας
• Συχνή επανεκτίμηση της προόδου του παιδιού και αλλαγή πλάνων όταν τα προηγούμενα δεν αποδίδουν

Μόλις εντοπιστούν κάποιες από τις παραπάνω ενδείξεις είναι καλό το παιδί να αξιολογηθεί από ομάδα ειδικών, της οποίας ο βασικός πυρήνας αποτελείται από ειδικό ψυχολόγο, λογοθεραπευτή, ειδικό παιδαγωγό, εργοθεραπευτή. Επίσης, το παιδί με μαθησιακές δυσκολίες συχνά παραπέμπεται από την ομάδα των ειδικών για περαιτέρω διερεύνηση από παιδοψυχίατρο νευρολόγο, αναπτυξιολόγο, ωτορινολαρυγγολόγο ή οποιοδήποτε άλλο ειδικό γιατρό που πιθανώς χρειάζεται να το εξετάσει. Αφού εξασφαλιστεί η ιατρική παρέμβαση, εφόσον είναι αναγκαία, διαπιστωθούν οι ακριβείς δυσκολίες του παιδιού και αποσαφηνιστούν τα αίτιά τους, αποφασίζεται η κατάλληλη ενισχυτική εκπαιδευτική παρέμβαση.
 
Αν θα θέλαμε να δώσουμε μία σαφή απάντηση στην ερώτηση για το ποιος είναι ειδικότερος να αναλάβει την εκπαίδευση του παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες θα λέγαμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των περιπτώσεων πηγάζουν από ελλείμματα προφορικού και γραπτού λόγου και γι’ αυτό ένα ρεαλιστικό σενάριο αντιμετώπισης είναι το παρακάτω: η αρχική εκπόνηση του προγράμματος είναι αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας της ομάδας των ειδικών, στη συνέχεια ο λογοθεραπευτής, λόγω της φύσης των δυσκολιών μάθησης, καλείται να επωμιστεί το κυριότερο ρόλο της αναδιάρθρωσης των γενικών παραμέτρων κωδικοποίησης του λόγου του παιδιού. Συνήθως απαραίτητη είναι η παράλληλη υποστήριξη του μαθητή από τον ειδικό παιδαγωγό, ο οποίος αφού λυθούν τα πρωταρχικά προβλήματα λόγου είναι ο κυρίως υπεύθυνος της μετέπειτα εκπαίδευσης του παιδιού. Σημαντική βοήθεια στο έργο αυτό θα προσφέρουν οι συνεχείς παρατηρήσεις και συμβουλές του ψυχολόγου καθώς και η τακτική επαναξιολόγηση της εκπαιδευτικής πορείας του παιδιού. Παρόλα αυτά μία μικρότερη μερίδα παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες θα χρειαστεί να συνεργαστούν περισσότερο με κάποιον από τους παραπάνω ειδικούς και λιγότερο με άλλους λόγω των ιδιαιτέρων ατομικών αναγκών που παρουσιάζουν. Το παιδί που δεν αντιμετωπίζει ιδιαίτερα προβλήματα λόγου αλλά παρουσιάζει μαθησιακές δυσκολίες λόγω διάσπασης της προσοχής θα συνεργαστεί περισσότερο με τον εργοθεραπευτή και λιγότερο με τον ειδικό παιδαγωγό και το λογοθεραπευτή. Αν τα προβλήματα κάποιου παιδιού πηγάζουν από καθαρά ψυχοσυναισθηματικά αίτια τότε ο κύριος υπεύθυνος της υποστήριξής του θα είναι ο ψυχολόγος.
 
Οι στόχοι του θεραπευτικού προγράμματος τίθενται από κοινού από τους ειδικούς, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς του παιδιού. Τα αποτελέσματα της θεραπείας θα πρέπει πάντα να είναι εμφανή και να υπάρχει βελτίωση στις εντοπισμένες δυσκολίες. Σαν βελτίωση όμως μετρά και η παραμικρή πρόοδος που αυξάνει τη λειτουργικότητα του παιδιού γιατί ανάλογα με τη βαρύτητα των δυσκολιών που αντιμετωπίζει το κάθε παιδί, ποικίλλει και ο χρόνος αποκατάστασης των συμπτωμάτων του.
 
Έτσι λοιπόν, η βελτίωση της εικόνας ενός παιδιού και η αποκατάσταση των προβλημάτων του σχετίζονται άμεσα με το μέγεθος της δυσκολίας του, την ηλικία έναρξης της παρέμβασης, την εντατικότητα της παρέμβασης, το οικογενειακό περιβάλλον (αποδοχή του προβλήματος, ρεαλιστική αντιμετώπιση, πιθανή τροποποίηση της συμπεριφοράς προς το παιδί και ακολουθία των χορηγούμενων οδηγιών στο σπίτι) και τη συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η εκπαίδευση επιτυγχάνει μόνο όταν δίνει ευχαρίστηση ανταμοιβή και αναγνώριση στο παιδί. Ο φόβος, η τιμωρία, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η αποτυχία αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες μάθησης.
 
Θεραπευτική αντιμετώπιση:
• Αύξηση της φωνητικής αντίληψης
• Βρίσκουμε λέξεις που αρχίζουν από το κάθε γράμμα, λέξεις που το περιέχουν
• Μετρούμε και κατονομάζουμε τους ήχους τις συλλαβές κάθε λέξης
• Μετρούμε τις λέξεις κάθε πρότασης.
• Συνθέτουμε και αποσυνθέτουμε λέξεις
• Μετρούμε συλλαβές
• Ψάχνουμε ομοιοκαταληξίες
• Διαβάζουμε δυνατά
• Καλλιεργούμε την έκφραση και σκέψη
• Διαβάζουμε στο παιδί αλλά διαβάζουμε και εμείς.
• Διαβάζουμε τα ίδια βιβλία με το παιδί και συζητούμε ιδέες, καταστάσεις. Τα βιβλία που αγοράζουμε ή δανειζόμαστε δεν είναι απαραίτητο να είναι εκπαιδευτικά ή αυστηρά λογοτεχνικά. Τα παιδιά λατρεύουν τις περιπέτειες, τα αστεία βιβλία και τα κόμικς!
• Είναι σημαντικό τα βιβλία να ανανεώνονται τακτικά, να είναι σύγχρονα, να περιέχουν στην ίδια αναλογία εικόνες και κείμενο, τυπωμένο σε μεγάλη γραμματοσειρά, πάνω σε λευκό φόντο. Τα κείμενα θα πρέπει να είναι καλογραμμένα και να αποτελούνται από σύντομες παραγράφους και μικρές περιεκτικές προτάσεις.
• Ανάπτυξη γραφής και ανάγνωσης
• Αφού αναπτύξουμε τη φωνολογική ενημερότητα του παιδιού και κεντρίσουμε το ενδιαφέρον του στην ανάγνωση έχουμε ήδη δρομολογήσει τα πρώτα του βήματα στο γραπτό λόγο.
• Διαβάζοντας μαζί με το παιδί επιγραφές καταστημάτων και γράφοντας λίστες αγορών και υποχρεώσεων, ενισχύουμε τα κίνητρά του, συνδέοντας τη γραφή και την ανάγνωση με την πρακτική λειτουργία της καθημερινότητάς του.
• Πέρα από τις κλασσικές μεθόδους όπως ολική ανάγνωση, αλφαβητάριο, μαγνητικά γράμματα κ.ά., ιδιαίτερα χρήσιμες στην προσπάθειά μας θα αποδειχτούν εναλλακτικές μορφές μάθησης όπως ψηφιακά προγράμματα στον υπολογιστή κ.ά.
• Ανακαλύπτουμε τα δυνατά σημεία του παιδιού και δίνουμε δυνατότητες να τις καλλιεργήσει
• Υποστηρίζουμε θετικά τον αγώνα του και δεν απογοητευόμαστε.
• Εξηγούμε στο παιδί, χωρίς δραματοποιήσεις, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει.
• Εντάσσουμε το παιδί σε κοινωνικές ομάδες αθλητικούς συλλόγους.
• Ενημερωνόμαστε σχετικά με τα νομικά και εκπαιδευτικά δικαιώματα του παιδιού.